برای نخستین بار در افعی‌های چاله‌دار پدیده‌ای جالب دیده شده است: مارهای ماده توله‌مارهای بی‌پدر به دنیا می‌آورند و حتی وقتی نرهای بالغ آماده جفتگیری هم حاضر باشند، باز به همین کار ادامه می‌دهند.
عرفان خسروی: در میان مهره‌دارانی که به صورت طبیعی تولید مثل جنسی انجام می‌دهند، بکرزایی یا پارتنوجنزیس (Parthenogenesis) تنها در مارها، اژدهای کومودو (مارمولکی غول‌آسا به طول پنج متر)، پرندگان و کوسه‌هایی که در اسارت زندگی می‌کردند، مشاهده شده بود. تا کنون این پدیده به عنوان یک نوآوری فرگشتی برای حفظ نسل در نبود جانور نر مناسب و فرایندی نادر، اضطراری و موقتی تلقی می‌شد.
اما بر اساس نتایج پژوهشی که همین هفته در نشریه تخصصی Biology Letters منتشر شد، زیست‌شناسانی از دانشگاه تولسا (Tulsa) در اوکلاهاما افعی‌هایی ماده از محیطی پر از نمونه‌های نر صید کردند. سپس منتظر ماندند تا مارها زایمان کنند و سپس ویژگی‌های فیزیکی و ژنتیک توله‌ها را بررسی کردند. نتایج به دست آمده نشان داد از 59 مار صید شده دو تا به صورت بکرزایی تولیدمثل کرده‌اند. چنین نسبتی (یک به 30) در مقایسه با نظریات پیشین بسیار بالاتر از حد انتظار است. از آن مهم‌تر این که چنین نسبتی در این تعداد اندک دیده شده، از نظر آماری این احتمال را تقویت می‌کند که بکرزایی پدیده‌ای شایع در این افعی‌ها باشد.
معمای بکرزایی
اما چرا ماده‌ها باید در حضور نرها به بکرزایی روی بیاورند؟ ممکن است این تنها راه برای زادآوری آنها بوده باشد. یکی از ماده‌مارهایی که بکرزایی کرده بود از ماده‌مارهای هم‌نوعش کوچک‌تر بود و احتمالاً به این دلیل هیچ نری سراغ او نرفته بود. یک فرضیه دیگر این است که بکرزایی یک اشتباه تولیدمثلی است که در برخی مارها به‌طور تصادفی دیده می‌شود. این احتمال وجود دارد که آلودگی توسط یک باکتری یا ویروس باعث این رویداد شود. پیش از این مشخص‌شده بود که بکرزایی در بسیاری از حشرات به دلیل آلودگی توسط یک نوع باکتری به نام Wolbachia پیدا می‌شود و احتمالاً چنین باکتری‌ای باعث شده میلیون‌ها سال پیش ملکه‌های زنبور عسل رو به بکرزایی بیاورند.
جالب است که زاده‌های هر دو ماده‌مار بکرزا، تماماً نر هستند. ازآن‌جاکه باکتری Wolbachia باعث کشته‌شدن جنین‌های نر می‌شود؛ بنابراین اگر هم عفونتی باکتریایی در کار باشد، مربوط به این باکتری نیست. هنوز مشخص نیست توله‌ماری که از راه بکرزایی متولد شده، عقیم خواهد بود یا می‌تواند به سلامت تولید مثل کند. زاده‌های حاصل از بکرزایی با احتمال بیشتری درگیر نارسایی‌های فیزیکی می‌شوند و معمولاً‌زودتر می‌میرند، بنابراین باید توله‌مارهای حاصل بکرزایی به دقت بررسی شوند تا ببینیم درآینده چه سرنوشتی پیدا می‌کنند.
بکرزایی زمانی رخ می‌دهد که جسم قطبی (سه عدد سلول تحلیل‌رفته کوچکی که به عنوان فرآورده جانبی تولید یک تخمک ایجاد می‌شوند و معمولاً کنار تخمک چسبیده‌اند) به درون تخمک نفوذ می‌کند و آن را بارور می‌کند. بنابراین انتظار نداریم دی.ان.ای یک زاده حاصل از بکرزایی دقیقاً شبیه دی.ان.ای والد باشد. تاکنون اثری از بکرزایی در پستانداران دیده نشده، زیرا تولیدمثل در پستانداران نیازمند ژن‌هایی از طرف هر دو والد است.