«تشنج» یکی از بیماری‌های دوران کودکی است که باعث ترس و واهمه والدین می‌شود و مشاهده صحنه تشنج برای آنها بسیار نگران‌کننده است، اما پزشکان معتقدند تشنج باوجود تظاهرات ترسناکش کمتر ممکن است باعث بروز مشکلات جدی برای کودک شود...
برای آشنایی والدین با این بیماری و چگونگی مراقبت‌ها با دکتر عباس حبیب‌الهی، متخصص کودکان و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگو کرده‌‌ایم.
سلامت: ابتدا تشنج را برایمان تعریف کنید.
«تشنج» از تظاهرات شایع بیماری‌های دوران کودکی و عبارت است از اختلال موقتی در مغز که به صورت ناگهانی شروع می‌شود و غیرارادی و غیرقابل‌کنترل است. اگرچه معمولا تشنج با صرع اشتباه گرفته می‌شود، اما این دو با هم تفاوت دارند؛ تشنج، تحریک بیش از حد و غیر‌طبیعی سلول‌های عصبی مغز است و علل مختلفی هم دارد.
برخلاف تصور عامه که مشاهده تشنج برایشان ناخوشایند و نگران‌کننده است، کمتر احتمال دارد این بیماری فرجام ناخوشایندی داشته باشد. در یک تقسیم‌بندی کلی، تشنج به دو گروه عمومی و نسبی تقسیم می‌شود. در تشنج عمومی، هر دو نیمکره مغز و در شکل نسبی، فقط یک نیمکره درگیر می‌شود.
سلامت: کدام نوع در کودکان شایع‌تر است؟
تشنج عمومی در میان کودکان شایع‌تر است و خانواده‌ها را بیشتر نگران می‌کند. این تشنج ناشی از تب است اما خوشبختانه فقط در 4-3 درصد کودکان اتفاق می‌افتد. ترس از افزایش درجه حرارت بدن و تب بالا، شایع‌ترین علت مراجعه والدین به اورژانس به دلیل نگرانی از منجر شدن تب به تشنج است.
سلامت: والدین در چه سنینی باید بیشتر مراقب تشنج باشند؟
معمولا سن درگیری کودکان با تشنج، بالای 6 ماه و کمتر از 5 سال و بیشترین شیوع آن در 2-5/1 سالگی است. معمولا تشنج به دنبال تب ناشی از سرماخوردگی یا تب شدید ایجاد می‌شود، اما مهم‌ترین نکته‌ای که باید در نظر داشت؛ تب با تشنج به‌دنبال مننژیت است که باید به سرعت به آن رسیدگی کرد و کودک باید بستری شود.
سلامت: چه علایمی نشان‌دهنده بروز تشنج در کودک است؟
باتوجه به نوع تشنج، ممکن‌است کودک دچار اختلال هوشیاری شود یا اطرافیان را نشناسد، به صدا زدن پاسخ ندهد یا بیهوش روی زمین بیفتد. گاهی حرکات غیرارادی در اعضای بدن کودک ظاهر می‌شود که این حرکت‌ها ممکن‌است قسمتی از بدن یا تمام اعضا را درگیر کند. ممکن‌است کودک به شدت دست‌و‌پا بزند، روی زمین بیفتد، سر و چشم‌هایش به یک طرف بچرخد یا اینکه فقط یک دست یا یک پای او دچار حرکات تکان‌دهنده شدید شود و این حالت چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد.
معمولا این حمله‌ها کمتر از 5 دقیقه طول می‌کشد. گاهی کودک در زمان حمله کنترل ادرار خود را از دست می‌دهد. ممکن است کودک برای چند لحظه به نقطه‌ای خیره شود و در این مدت متوجه اطراف نباشد. البته بیشتر کودکان دچار تب و تشنج ساده می‌شوند. والدین اظهار می‌کنند که از خانه تا رسیدن به سرکوچه این تشنج تمام می‌شود.
سلامت: اگر کودکی یک بار تشنج کند، والدین باید نگران حمله‌های تشنجی بعد و حتی تا آخر عمر در او باشند؟
معمولا تشنج عود نمی‌کند و قابل پیشگویی و پیشگیری هم نیست. در سنین پایین، مغز کودکان به افزایش درجه حرارت بدن حساس است، اما بیشتر آنها بعد از این سن، دچار تشنج نمی‌شوند. تشنج ناشی از تب، معمولا با مشکلات بعدی همراه نیست و روی مهارت‌های یادگیری و هوش کودک تاثیرگذار نخواهد بود. بچه‌هایی که تشنج می‌کنند معمولا به دارو نیاز ندارند اما در کودکانی که زیر یک سال، (4 تا 12 ماهه) اولین ابتلا را داشته‌اند، سابقه خانوادگی تب و تشنج و صرع در آنها وجود دارد یا بیش از 2 بار و هر بار بیش از 15 دقیقه این تشنج طول کشیده باشد، بیشتر باید مراقب باشند. از طرفی احتمال تشنج در پسرها بیشتر است.
سلامت: چه شیوه‌های درمانی‌ای برای این مشکل وجود دارد؟
معمولا برای کودکانی که برای اولین بار دچار تشنج می‌شوند، درمانی انجام نمی‌شود. تصمیم‌گیری درمانی در موارد خاصی که ذکر شد و البته همراه با معاینه دقیق و شرح حال و انجام اقدام‌های تشخیصی از جمله آزمایش مایع مغزی نخاعی، سی‌تی‌اسکن و ام.آر.آی و براساس تصمیم‌گیری پزشک است و معمولا با داروهای خاصی انجام می‌شود. نکته مهم در درمان این بیماری، ادامه روند درمان و توجه به توصیههای پزشک و پیگیری منظم است.
سلامت: والدین باید به چه نکته‌هایی توجه کنند؟
یکی از نکته‌های مهم و ضروری در کنترل تشنج، دستپاچه‌نشدن و پرهیز از انجام کارهایی است که نه تنها به کودک و فردی که در حال تشنج است کمک نمی‌کند، بلکه ممکن است باعث آسیب‌رساندن به او هم شود. مهم‌ترین اقدام در این زمان، قرار دادن کودک در مکانی امن و خواباندن او به پهلوی راست و خارج کردن لباس‌های تنگ است. باید صبر کنید تا تشنج کاملا برطرف و کودک هوشیار شود. از ضربه زدن یا تکان دادن کودک برای متوقف کردن تشنج خودداری کنید.
مالیدن شانه‌ها، سوزن‌زدن به اندام‌ها و انگشت انداختن در گلو برای باز کردن دهان کمکی به بیمار نمی‌کند و حتی با تحریک رفلکس تهوع، باعث بروز استفراغ در او و خفگی می‌شود. باید دانست که تشنج، حرکات غیرارادی است و فردی که تشنج می‌کند، اصلا قادر به نوشیدن و خوردن نیست. اگر والدین آموزش دیده باشند، می‌توانند از شیاف دیازپام استفاده کنند.
سلامت: نکته‌ای در مورد مصرف داروها وجود دارد؟
بله. برخی والدین با توصیههای افراد غیرکارشناس، داروهای کودک را قبل از اتمام دوره‌های درمانی قطع می‌کنند در حالی که کودک باید تا زمانی که پزشک تجویز کرده، داروی ضدتشنج مصرف کند. هرگز نباید سرخود مقدار داروها را کاهش یا افزایش داد.
طول درمان دارویی معمولا از شروع تا 2 سال بعد از آخرین تشنج و براساس معاینه‌های پزشکی است. باید در دادن داروها مخصوصا شربت‌ها دقت کرد. شربت‌های ساختنی باید با میزان توصیه‌شده آب، رقیق و قبل از مصرف کاملا تکان داده شوند تا غلظت دارو یکنواخت شود.
باید توجه داشت که شربت‌ها رسوب می‌کنند و اگر خوب هم زده نشوند، قسمت‌های پایین غلظت بیشتری دارند و مسمومیت دارویی ایجاد می‌کنند. همچنین باید توجه داشت که تغییر میزان برخی داروها با اندازه‌گیری سطح خونی آنهاست بنابراین معاینه‌های دوره‌ای کودک بسیار مهم است.
نکته دیگر اینکه برخی داروها روی استخوان کودک تاثیر دارند و باید مکمل ویتامینی دریافت شود. باید از کودکان مبتلا به حمله‌های تشنج همواره مراقبت کرد بدون آنکه فعالیت جسمی‌شان محدود شود. در زمان انجام کارهای حساس مثل شنا یا استحمام، حتما از نزدیک مراقب کودکتان باشید. اگر کودکتان تمایل به بالا رفتن از بلندی‌ها، درخت یا وسایل بازی دارد، نزد او بمانید.
گزارش مورد
این تشنج نه با آن شدت اولیه ولی همچنان پابرجاست. دکتر داروهای فنوباربیتال و پریمیدون و انجام تست بینایی و شنوایی‌سنجی را تجویز کرد. نتایج تست‌ها مشکلی نداشت، حال چند سوال دارم: آیا این بیماری روی سلامت مغز تاثیر منفی نمی‌گذارد؟ آیا امواج تلفن‌همراه و... تشدید‌کننده است؟ آیا با توجه به مصرف داروهای اشاره شده، تب بالا می‌تواند باعث به وجود آمدن تشنج شدید شود؟
پاسخ متخصص کودکان
دکتر اکبر کوشانفر
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
با مصرف استامینوفن و ایبوپروفن و حتی در صورت تجویز پزشک، دیازپام سعی کنید اجازه ندهید به هیچ وجه تب بچه شدید شود، چون احتمال تشنج وجود دارد. داروهایی که متخصص توصیه کرده است، ادامه دهید. هر دارویی عارضه دارد و فنوباربیتال ممکن است کودک شما را خواب‌آلوده کند. همچنین کسانی که پریمیدون مصرف می‌کنند به دلیل احتمال بروز مشکلاتی در کبد لازم است هر 3 ماه یک بار چکاپ شوند و تست‌های کبدی انجام دهند.
امکان دارد که دوز داروها با زیاد شدن وزن کودک افزایش یابد و مادر باید مرتب داروها را به کودک بدهد. مهم‌ترین توصیه به این مادر، پیشگیری از سرماخوردگی کودک است. نباید اجازه دهید کسانی که سرما خورده‌اند با کودکتان تماس داشته باشند چون ابتلا به این بیماری و تب بالا برای کودک بسیار مضر است.
انجام واکسیناسیون‌های مکرر، تلقیح مرتب واکسن آنفلوانزا، تغذیه خوب و به‌خصوص استفاده از شیر مادر و ویتامین‌ها و مکمل زینک توصیه می‌شود که با همه این اقدام‌ها می‌توان سیستم ایمنی بدن بچه را تقویت کرد. تحقیقات نشان می‌دهد امواج تلفن‌همراه حتی برای ما بزرگ‌ترها هم ضرر دارد، چه برسد به کودکان. پس تلفن‌همراه روشن را هرگز کنار تخت کودک قرار ندهید و سعی کنید او را از محیط‌های آلوده که امکان تشعشعات مختلف وجود دارد، دور کنید.